هشدار اشعه ماورای بنفش خورشید  در داغ‌ترین تابستان تاریخ 

امسال در حالی گرم‌ترین روز‌های تاریخ زمین را سپری می‌کنیم که یک هشدار تازه به هشدار‌های پیشین اضافه شده و آن هم هشدار درباره اشعه ماورای بنفش خورشید یا UV است. این هشدار آنقدر جدی است که چند روز پیش رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس از بحرانی شدن وضعیت تابش اشعه فرابنفش (UV) در تهران و رسیدن آن به عدد ۱۲ خبر داد. حالا هم مدیر برنامه بهداشت پرتو‌های وزارت بهداشت ضمن تأکید بر لزوم توجه به مقوله «پیشگیری» در عین حال در تشریح آثار مضر اشعه UV برای سلامت می‌گوید: «خطر تابش اشعه UV حتی در سایه هم وجود دارد و سرطان پوست، پیرپوستی زودرس و مشکلات بینایی از عوارض قرارگیری طولانی‌مدت در معرض این اشعه است.»

 

تا همین چند وقت پیش نام اشعه UV را جز درباره عینک‌های آفتابی و کرم‌های ضد‌آفتاب نشنیده‌بودیم و تصور می‌کردیم زندگی مسالمت‌آمیزی را با این اشعه نامرئی داریم، اما حالا این اشعه هم به هشدار رسیده و آنطور که سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس خبر داده تابش این اشعه در برخی مناطق مثل تهران خودمان بحرانی شده‌است. 

ما در دنیای پیرامون‌مان با طیفی از امواج الکترومغناطیس مواجهیم؛ طیفی که البته فقط بخش کوچکی از آن که همان نور مرئی است برای ما قابل‌مشاهده است و بخش عمده این امواج قابل‌مشاهده نیست؛ امواجی مثل امواج رادیویی و ماکروویو که به وسیله آن‌ها کار‌های مخابراتی‌مان را انجام می‌دهیم و به اینترنت وصل می‌شویم، جزو امواج نسبتاً کم‌خطر و نامرئی هستند. هر چند تحقیقات تازه فرضیه کم‌خطر بودن این امواج را هم رد می‌کند، اما امواجی مثل اشعه ایکس و اشعه ماورای بنفش امواجی پرانرژی و پرخطرند که باید در مواجهه با آن نکات حفاظتی را رعایت کرد. 

مهندس علی گورانی، مدیر برنامه بهداشت پرتو‌های وزارت بهداشت با اشاره به اینکه یکی از عوامل محیطی مؤثر بر سلامت، تشعشعات است، درباره این اشعه‌ها اینگونه توضیح می‌دهد: «تشعشعات انواع مختلف یون‌ساز و غیریون‌ساز دارد که اشعه ماورای‌بنفش غیریون‌ساز است و در دسته تشعشعات طبیعی قرار می‌گیرد که از نور خورشید می‌آید و خود مشتمل بر سه طیف A، B، C است. طیف C پرخطر است و تقریباً توسط لایه ازن حذف می‌شود، طیف B مقدار بیشتری نسبت به طیف C به زمین می‌رسد و طیف A که کم‌انرژی‌تر است با طول موج بلندتر می‌تواند از لایه ازن عبور و نه‌تن‌ها به سطح زمین برسد، بلکه از پوست موجودات هم عبور کند و در صورت مواجهه زیاد حتی مشکلاتی نظیر سرطان بدخیم پوست ایجاد کند.» مدیر برنامه بهداشت پرتو‌های وزارت بهداشت با بیان اینکه سرطان پوست جزو پنج سرطان اول در کشور است، می‌افزاید: «بیش از ۸۵ درصد علت بروز سرطان پوست مرتبط با پرتوگیری از نور خورشید است. عمده علت بروز سرطان پوست را نیز به آفتاب‌گیری ناخواسته در زمان کودکی و نوجوانی نسبت می‌دهند.»

وی با تأکید بر اینکه اشعه ماورای‌بنفش تنها سبب بروز سرطان پوست نمی‌شود و آسیب‌های دیگری هم در پی دارد، می‌افزاید: «پیرپوستی زودرس نیز عارضه دیگر اشعه ماورای‌بنفش است. از سوی دیگر اشعه ماورای‌بنفش می‌تواند به شدت به چشم آسیب برساند و سبب بروز آب مروارید و سرطان‌های چشمی شود.»

به گفته گورانی سازمان بهداشت جهانی یک سامانه شاخص پرتو‌های ماورای‌بنفش (UVI) ایجاد کرده‌است. آزمایشات این سامانه در نیمکره شمالی زمین انجام شده و هم اکنون این سامانه در اختیار همه افراد قرار گرفته‌است و افراد می‌توانند خود را از این خطر محافظت کنند. شاخص پرتو‌های ماورای‌بنفش (UVI) یک استاندارد بین‌المللی است که عددی بین یک تا ۱۱ دارد که در هر یک از این سطوح یازده‌گانه مشخص شده‌است که چقدر انرژی به ما تابیده می‌شود و برای سالم و ایمن ماندن لازم است چه کار‌هایی انجام دهیم؛ به عنوان مثال اگر شاخص پرتو‌های ماورای‌بنفش (UVI) عدد ۳ را نشان دهد، اقدامات حفاظتی مشخصی دارد که با شاخص ۹ متفاوت است؛ به شکلی که اگر شاخص پرتو‌های ماورای‌بنفش (UVI) عدد ۱۱ را نشان دهد دیگر اعلام می‌شود که افراد نباید از خانه خارج شوند. 

گورانی با بیان اینکه اکنون سازمان هواشناسی اقدام به اعلام شاخص پرتو‌های ماورای‌بنفش (UVI) در کشور می‌کند، تصریح می‌کند: «شاخص پرتو‌های ماورای‌بنفش (UVI) در هر نقطه از کشور بسته به محل قرارگیری متفاوت است، اما می‌توان گفت در کشور ما هم به ویژه در فصل تابستان کل اعداد طیف از یک تا ۱۱ این شاخص مشاهده می‌شود به شکلی اعلام می‌شود، افراد سعی کنند ساعات بین ۱۱ تا ۱۵ تا حد امکان در معرض نور خورشید قرار نگیرند.»

این کارشناس با اشاره به افزایش سفر‌ها به شمال کشور در فصل تابستان می‌افزاید: «زمانی که هوا ابری است افراد تصور می‌کنند در کنار ساحل دیگر اشعه UV به آن‌ها تابیده نمی‌شود؛ درحالی که در شرایط ابری و حتی قرارگیری در سایه بیش از ۵۰ درصد UV به بدن تابیده می‌شود. سطح تابش UV به سطح محیط اطراف هم وابسته است؛ به این منظور که هرچه سطح صیقلی‌تر باشد بازتابش اشعه و میزان پرتوگیری هم افزایش می‌یابد؛ مثلاً اگر سطح اطرف سنگ‌ریزه باشد، اشعه بیشتری تابیده می‌شود؛ به همین دلیل اعلام می‌شود در روز‌های آفتابی کنار سواحل حداقل ۱۴۰درصد پرتوگیری UV داریم (۱۰۰ درصد مستقیم و ۴۰ درصد بازتابش از شن و ماسه‌ها) که به شکل مستقیم و از سطوح است. یا در مثال دیگر کوهنوردانی که در زمستان به کوه می‌روند تا ۱۸۰ درصد پرتوگیری دارند که ۱۰۰ درصد مستقیم و ۸۰ درصد هم غیرمستقیم ناشی از بازگشت اشعه از دانه‌های برف است.»

گورانی درباره راهکار‌های محافظت در برابراشعه UV توصیه می‌کند «تردد و قرارگیری در سایه، پوشیدن لباس‌های با فاکتور حفاظتی ماورای بنفش (UPF) مناسب به ویژه برای کسانی که قرار است زمان طولانی خارج از منزل باشند، ضروری است. این فاکتور باید به گونه‌ای باشد که از نفوذ نور خورشید جلوگیری کند. از سوی دیگر برای قسمت‌های بدون پوشش بدن مانند سر، صورت و دست‌ها باید از کرم‌های ضدآفتاب استفاده شود، اما باز هم بهترین کرم‌های ضدآفتاب بیش از ۸۰ درصد محافظت نمی‌کند و حتی نحوه و اندازه کرم‌زدن نیز تعیین‌کننده است تا حفاظ فیزیکی بر پوست ایجاد شود. در صورتی که مقدار کرم یا کیفیت آن مناسب نباشد، حفاظت کمتر می‌شود. استفاده از عینک‌های آفتابی که این توانایی را داشته باشند از ورود اشعه UV تا طیف ۴۰۰ نانومتر جلوگیری کند، مهم است که این هم مشکل بزرگی است، چون عامه مردم شناخت خوبی از عینک‌ها ندارند. از طرفی استفاده از کلاه به ویژه برای کسانی که در معرض نور خورشید کار می‌کنند مانند کشاورزان و کارگران مزارع ضروری است. این کلاه باید هفت سانت لبه داشته باشد و صورت را پوشش دهد.»

گورانی با اشاره به اینکه اشعه UV برای کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، خطرناک‌تر است، تصریح کرد: به عنوان مثال کسانی که عمل پیوند اعضا داشته‌اند، در برابر UV آسیب‌پذیرتر هستند. همچنین اشعه UV برای کسانی که به شکل ژنتیکی پوستشان کک و مک دارد یا پوست روشنی دارند، خطرناک‌تر است. به طور کلی در مورد محافظت در برابر اشعه UV آموزش خود مراقبتی بسیار مهم است.